مواد زائد جامعه که پس‌مانده ناخواسته زندگی بشری است ،خود موجبات چالش هایی نظیر انتقال بیماریها ، ازدیاد حشرات موذی و موش، بو و منظره نامطبوع و گاهی اوقات آتش سوزی و تصادفات و صدمات بدنی شده است. ازدیاد جمعیت از یک طرف و افزایش تولید سرانه مواد زائد از خانه‌ها ، کارخانه‌ها و مؤسسات و تخریب و تغییرات در بناها و فضاهای سبز و گیاهان از طرف دیگر ابعاد مسأله را از نظر حجم مواد و مسائل حمل و نقل و دفع نهایی بصورت تصاعدی افزایش داده است ؛ زیرا دفع میزان محدود مواد زائد آسان است ولی وقتی به هزاران تن در روز افزایش یافت ، مسائل پخش در محیط و بیماریهای منتشره توسط مگس ، سوسک ، موش ، گربه ، سگ و مسائل ماشین‌آلات حمل و نقل و هزینه تهیه وسائل انتقال و دفن یا دفع نهایی به طریق دیگر همگی در هم ضرب می‌شود و ابعاد بهداشتی و اقتصادی مسأله به حالت وحشتناکی بزرگ و مشکل‌آفرین خواهند شد.
از سویی عدم مدیریت صحیح و مقررات صریح برای جمع‌آوری و دفع و بازیافت بیش از ۳۸ هزار تن زباله در روز در ایران که تقریباً ۷۶% آن مواد قابل تبدیل به کود بوده و هزاران تن پلاستیک و کاغذ و کارتن را در بردارد ، اکنون به شکلی بی‌رویه به دل خاک سپرده شده و یا در حوالی شهرها پراکنده می‌شوند که صرف‌نظر از خطرات بهداشتی زیانهای اقتصادی کلانی را نیز در بردارند.
طبق یک محاسبه کلی هموطنان ما در زمینه‌های مختلف سالانه متحمل هزینه‌هایی حدود ۸ میلیارد تومان برای جمع‌آوری و دفع زباله می‌شوند که قسمت بزرگی از آن با اعمال مدیریت صحیح و بکارگیری تکنولوژی مناسب کاهش پذیر است ؛ زیرا ۸۰% این هزینه به مخارج پرسنلی و ماشین‌آلاتی منحصر می شود که صرف جمع‌آوری و حمل زباله می شود و مبادرت به بازیافت مواد از زباله که استفاده مجدد از آنها را در پی دارد ، پاسخ‌گوی بسیاری از هزینه‌های گزاف دفع زباله می‌شود. بین کشورهای جهان آلمان ، انگلیس ، هلند و به ویژه ژاپن که نیمی از زباله‌های خود را بازیافت می‌کند، در این زمینه برنامه‌های بسیار وسیعی را به اجرا گذاشته و موفقیّت‌های بسیاری را کسب نموده‌اند
به گفته حبیب راضی – مدیرکل دفتر محیط زیست و خدمات شهری سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور – روزانه ۴۵ هزار تن زباله در مناطق شهری و ۱۰ هزار تن در مناطق روستایی تولید می شود و متوسط سرانه تولید زباله هر نفر در شهر ۷۶۰ گرم و در روستاها ۴۸۵ گرم است. ۶۵ درصد از پسماندهای تولیدی «تر» و ۳۵درصد آن «خشک» است و ۲۵ درصد از پسماندهای تولیدی پردازش و ۷۵ درصد باقیمانده بدون فرآیند پردازش به‌طور مستقیم دفن و ۱۰ درصد در مبداء تفکیک می‌شوند.
تایید سوء مدیریت
مهدی خادم ثامنی در نشست دادستان‌های کل کشور با علی سلاجقه – رئیس سازمان حفاظت محیط زیست – و دادستان کل کشور گفت: ما به‌صورت سالانه ۲۰ میلیون تن پسماند عادی، ۱۵۹ هزار تن پسماند عفونی و بیمارستانی، ۱۳۳ میلون تن پسماند کشاورزی و سالانه ۱۰ تا ۱۱ میلیون تن پسماند صنعتی ویژه در کشور تولید می‌کنیم که سوء مدیریت آن باعث وارد شدن آسیب به آب، خاک و هوای کشور می‌شود.
وی ادامه داد: تبدیل پسماند به کود و انرژی، استفاده از دستگاه‌های استاندارد زباله‌سوز، استفاده از روش‌های نوین مانند هاضم و پیولیز در جهان برای مدیریت پسماند استفاده می‌شود اما در کشور این روش‌ها وجود ندارد و از بیش از ۶۰۰ مرکز دفن کشور تنها چهار، پنج مرکز دفن مهندسی داریم و باقی آنها به روش دفن تلنباری است.
ثامنی با بیان اینکه پسماند سالانه ۸۷ هزار میلیارد تومان به محیط زیست آسیب وارد می‌کند، گفت: روش‌هایی که ما استفاده می‌کنیم، قدیمی است و ۸۰ درصد این پسماندها که می‌توان از آنها به طرق مختلف استفاده کرد، دفع می‌شوند.
چرخه سودآور زباله
طبق پژوهشی که انجام شده نزدیک به ۴۰ درصد از نیروی کار اقتصاد زباله‌گردی متکی به کودکان است.
از این آمار نزدیک به ۳۱ درصد، کودکان غیرایرانی و حدود ۹ درصد کودکان ایرانی هستند. تنها در تهران ۱۴ هزار زباله‌گرد وجود دارد که ۴۷۰۰ نفر از آنها کودک هستند. همچنین طبق آمار مدیر بهزیستی شهر تهران در سال گذشته، بیش از ۸۲ درصد افرادی که در موضوع زباله‌گردی جمع‌آوری می‌شوند، اتباع افغانستان هستند که حضور آنها غیرقانونی است. این چرخه چنان سود آور است که مافیای پنهان و عجیب وغریبی را ایجاد کرده است بطوریکه رضا محمدی، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران چند روز قبل در مراسمی گفته بود: مافیای زباله گردی بیش از سه هزار میلیارد تومان از زباله خشک درآمد دارد. بنابراین حاضرند برای این پول سیستم پسماند را بهم بریزند. خیلی از آنها با گونی های بزرگ روی وانت بارها پسماند خشک جمع می کنند. حتی ما با آنها درگیری فیزیکی پیدا کردیم و در این فضا کمک نیروی انتظامی و بخش حاکمیتی را می خواهیم.
گردش مالی زباله درایران
براساس آمار سازمان بازیافت، در سال بیش از ۲۱ میلیون تن زباله در کشور تولید می‌شود. طبق گزارش‌های جهانی ارزش هر تن زباله حدود ۲۵۰ دلار تخمین زده شده، یعنی در کشور ما سالانه می‌توان از زباله پنج میلیارد و ۲۵۰ میلیون دلار درآمد کسب کرد که متاسفانه مغفول مانده است. چندی پیش معاون رفاه اجتماعی وزیر کار در گفتگو با ایرنا، از گردش مالی بیش از دو هزار میلیارد تومانی تفکیک زباله تنها در شهر تهران خبر داده بود در حالی که گفته می‌شود سهم شهرداری از این بازار پر سود تنها ۲۰۰ میلیارد تومان بوده است!
در این میان یکی از مشهوترین کارشناسان محیط زیست هم معتقد است مافیایی پشت نابسامانی های بازیافت پسماندها قرار دارد. محمد درویش، کارشناس محیط زیست دولت‌ها را در حل این معضل کم‌کار می داند و می گوید: «به نظر می‌رسد اراده‌ای در دولت‌ها در طول چند دهه اخیر برای حل این مشکل وجود نداشته است. حل مشکل پسماند در کشور به مراتب به بودجه‌ای کمتر از سدسازی نیاز دارد، اما همیشه همه دولت‌ها می‌گویند بودجه‌ای برای حل مشکل پسماند نداریم.
پسماندها منابع آبی و خاکی را آلوده می‌کند. این بهانه‌ای به دست سد‌سازها می‌دهد تا برای جبران افت کیفیت منابع آب، منابع کمی بیشتری را ذخیره کنند.
وی در گفت و گو با «آرمان امروز» با ذکر اینکه به نظر می رسد دلیل اصلی کند بودن روند رشد بازیافت پسماند در ایران مافیای عظیمی است که پشت سرآن قرار دارد می گوید: وقتی پساب ها و شیرابه ها تسویه نشوند، به داخل زمین و خاک نفوذ می کنند و باعث آلودگی آب می شوند. برای همین دیگر آب های زیر زمینی قابل استحصال و استفاده نخواهند بود. در نهایت همین مساله منجر به رونق سد سازی خواهد شد. به عبارتی با سنگ اندازی درفرآیند استحصال پسماند، باندهایی مافیایی که سودهای کلانی از سد سازی های بی رویه می برند، عملا از این ثروت های بی کران بی نصیب می مانند. درویش در ادامه با ذکر اینکه روش های مختلفی برای تامین آب شهروندان ایرانی وجود دارد می گوید: مثلا کافی است به جای اولویت دادن به ساخت سدها برای تامین کمی آب، به مهار پسماندها، تصفیه پساب‌ها و ریشه‌کنی مشکل شیرابه‌ها و زباله‌ها بپردازند. در این صورت منابع آب و خاک آلوده نمی‌شود، از آلوده شدن حیات وحش جلوگیری می‌شود و زندگی سالم‌تری برای مردم رقم خواهد خورد. وگرنه الان یک کارشناس کاربلد در کرمانشاه دستگاهی برای بازیافت پسماندها وارد کرده که نتایج شگفت انگیزی را به همراه داشته است، اما اینکه چرا چنین دستگاه هایی توسط شهرداری ها و سایر نهادها در بقیه شهرها به کار گرفته نمی شود، موضوعی است که ریشه در همان مافیای آب دارد. به عقیده این کارشناس محیط‌زیست، برای فرهنگ‌سازی در زمینه کاهش تولید پسماند باید قانون تصویب شود: «دولت باید مثل کشورهای دیگر به افراد حقیقی و حقوقی‌ای که پسماند کمتری تولید می‌کنند محرک‌های اقتصادی اختصاص دهد و برای کسانی که سرزمین را آلوده می‌کنند جریمه در نظر گیرد.».
زمان می برد!
با این حال مدیر کل اداره محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران مدعی است که با تدوین و اجرای طرح جامع مدیریت پسماند تهران، هم اینک زباله ها و بازیافت آنها وضعیت بهتری دارند. هلیا حسینی در پاسخ به «آرمان امروز» می گوید: در این طرح پیش بینی های لازم برای تفکیک زباله، کاهش مصرف پلاستیک، استحصال گاز متان، تسویه شیرآبه و تبدیل کمپوست انجام شده است.
وی در مورد اینکه چرا از دستگاه زباله سوز برای امحاء ضایعات در تهران استفاده نمی شود؟ نیز می گوید: سیکل تهیه این دستگاه زمان بر است. ولی انجام خواهد شد. ضمن آنکه اجرایی شدن آن منوط به اجرای کل طرح جامع مدیریت پسماند است. از سویی بحث های مالی و مراوات مرتبط با آن در مورد خرید دستگاه زباله سوز بسیار موثر است. اینکه دستگاه زباله سوز چقدر انرژی تولید می کند و چقدر از آن باید سهم فروشنده دستگاه باشد، همه از نکات مهمی است که باعث شده تا روند خرید این دستگاه کند شود./آرمان امروز
