به گزارش اکو رسانه ، به نقل از اقتصاد۲۴- ارز تک نرخی-بحث تک‌نرخی شدن ارز باتوجه به اینکه در آستانه تدوین بودجه سال آینده قرار داریم، بار دیگر با سخنان اخیر وزیر اقتصاد به صدر اخبار بازگشته است. سیدعلی مدنی‌زاده عنوان کرده است که نظام ارزی کشور باید از پیچیدگی و تعدد نرخ‌ها فاصله بگیرد و در نهایت تنها یک یا دو نرخ مشخص داشته باشد. اما پرسش اصلی اینجاست که چرا با وجود این تأکیدها، هنوز اراده‌ای جدی برای اجرای چنین سیاستی دیده نمی‌شود؟
چندنرخی بودن ارز در ایران نه‌تنها به یک مسئله اقتصادی بلکه به یک موضوع سیاسی و اجتماعی تبدیل شده است. از یک سو، دولت‌ها با تخصیص ارز ترجیحی تلاش کرده‌اند فشار تورمی بر کالا‌های اساسی و دارو را کاهش دهند، اما از سوی دیگر، همین سیاست در عمل زمینه‌ساز شکل‌گیری رانت‌های گسترده و فساد شده است.
در شرایط فعلی، اقتصاد ایران با محدودیت‌های ارزی، تحریم‌های بین‌المللی و فشار‌های سیاسی مواجه است. همین عوامل اجرای سیاست تک‌نرخی را دشوارتر کرده‌اند. از یک طرف، حذف ارز ترجیحی می‌تواند به جهش قیمت‌ها در مواد غذایی و دارو منجر شود و معیشت طبقات پایین جامعه را تحت فشار قرار دهد و از طرف دیگر، ادامه چندنرخی بودن ارز به معنای تداوم رانت و بی‌ثباتی در بازار است.
با نزدیک شدن به ارائه لایحه بودجه ۱۴۰۵، نگاه‌ها بیش از پیش به سیاست‌های ارزی دوخته شده است. اینکه آیا دولت و بانک مرکزی در نهایت به سمت تک‌نرخی شدن ارز حرکت خواهند کرد یا همچنان نظام چندنرخی ادامه خواهد یافت.
مجلس از نظام چندنرخی بدش نمی‌آید و نظارت مؤثری ندارد
مهدی دارابی، کارشناس بازار ارز در پاسخ به اینکه چرا علیرغم تاکید وزیر اقتصاد بر تک نرخی کردن ارز، هیچ اراده‌ای برای عملی کردن آن وجود ندارد؟ به اقتصاد ۲۴ گفت: «این امر در حوزه اختیارات بانک مرکزی است نه وزیر اقتصاد. بانک مرکزی هم نه در این دولت بلکه از دولت سیزدهم متاسفانه رویکردش تثبیت بوده و هست. بانک مرکزی سیاست ارزی اتخاذ می‌کند و این سیاست فعلا بدین شکل است. البته دستکاری نرخ خلاف قانون بند الف ماده ۴۴ است. اینجا مجلس باید ورود کند و بر اجرای قانون نظارت داشته باشد؛ اما مجلس هم از آنجایی که از این نظام چند نرخی بدش نمی‌آید، اقدام موثری برای آن انجام نمی‌دهد.»
وی در خصوص اینکه علت مخالفت نمایندگان با ارز تک نرخی چیست؟ بیان کرد: «وقتی نمایندگان پیگیر این قانون نمی‌شوند، قطع به یقین جو غالب مجلس موافق این سیاست ارزی است وگرنه باید مخالف قانون شمرده و بانک مرکزی را الزام به رعایت قانون می‌کردند.»
این کارشناس مسائل ارزی در واکنش به اینکه برخی معتقدند با حذف ارز ترجیحی قیمت‌ها دچار جهش شدید می‌شوند، گفت: «هر تثبیتی یک جهش خواهد داشت. هیچ تثبیتی ادامه‌دار نبوده و این مورد هم ماندگار نخواهد بود. حال می‌توانیم زودتر و با کمترین شوک اصلاحات را انجام دهیم یا به تاخیر بیاندازیم، اما با شوک بالاتر.»
دارابی در پاسخ به اینکه ارز دو نرخی که وزیر اقتصاد به آن هم اشاره کرده، می‌تواند ابزار مدیریت بحران باشد یا باز هم به منبع فساد تبدیل خواهد شد؟ گفت: «به طور کلی کنترل‌های ارزی که اعمال می‌کنند، اعم از تخصیص و ممنوعیت‌های وارداتی حتما منجر به ایجاد یک نرخ بازار‌های رسمی می‌شود، اما مسئله این است که در بازار رسمی یک نرخ بیشتر نباید داشته باشیم. اینکه همیشه یک نرخ غیررسمی وجود دارد و با هم فاصله دارند، وجود دارد و خواهد داشت که طبیعی‌ست.»
این کارشناس مسائل اقتصادی ادامه داد: «به باور من، منظور وزیر اقتصاد این است که بازار آزاد را که بانک مرکزی کنترل می‌کند، حداقل در بازار رسمی نرخ‌گذاری صورت نگیرد. اصلا ممکن نیست که بازار رسمی و غیررسمی یکی شوند چراکه مشکل بازار غیررسمی این است یکسری ممنوعیت‌هایی گذاشته‌اند که امکان ندارد تک نرخی شوند ولی دو نرخ رسمی و غیررسمی در حاشیه هم می‌توانند قرار گیرند.»
دارابی تاکید کرد: «اگر بازار رسمی را آزاد بگذارید با بازار غیررسمی فاصله‌ای در حد هزار تا دو هزار تومانی پیدا می‌کند که ویژگی این بازار است. جنبه مثبت این کار این است که وقتی بازار رسمی کشف نرخش آزاد باشد، قدرتش در رهبری قیمت بازار غیررسمی بالا می‌رود.»
وزیر اقتصاد باید توضیح دهد منظورش از ارز تک نرخی چیست
آلبرت بغزیان، کارشناس مسائل اقتصادی نیز در پاسخ به اینکه چرا علیرغم تاکید وزیر اقتصاد بر تک نرخی شدن ارز، این سیاست اجرایی نمی‌شود؟ به اقتصاد ۲۴ گفت: «من هنوز متوجه نشدم وقتی صحبت از ارز تک نرخی می‌کنند، یعنی چه؟ تک نرخی یعنی من و شما برویم هرچه قدر خواستیم از صرافی یا هرجای مجازی بخریم و نگویند برای چیست؟ یا تک نرخی به معنای این است که یک نرخی مشخص شود و از طریق ضوابط و امکان دسترسی، آن را بخرند؟ آن‌وقت گروهی که جزو این لیست نیستند باید بروند از بازار آزاد تهیه کنند که در این صورت بازهم می‌شود دو نرخ. تک نرخی اگر به معنای این است که دولت و بانک مرکزی یک نرخ و بازار آزاد نرخ دیگر داشته باشد که این باز هم امکان پذیر نیست، چراکه ما الان ترجیحی، تالار اول و دوم داریم که باید همه را جمع و یک نرخ کنیم. در این صورت بازهم اختلافی بین نرخ رسمی و غیررسمی به وجود می‌آید و می‌گویند در دریافت ارز رانت وجود دارد.»
تک نرخی کردن ارز در شرایط غیرتحریمی قابل اجراست
این استاد دانشگاه تهران ادامه داد: «بنابراین از وزیر می‌خواهیم که بگویند منظورشان از تک نرخی کردن ارز چیست؟ اگر قرار است به بازار آزاد بسپاریم هر روز یک نرخ است و تبدیل به تورم آنچنانی می‌شود. در چنین وضعیتی مدیریت ارزی بانک مرکزی زیر سوال می‌رود. اگر می‌خواهیم بانک مرکزی در تالار یا جای مشابه نرخ تعیین کند که بازهم همه نمی‌توانند بخرند و دو نرخ به وجود می‌آید. از این رو به همان وضعیت قبلی برمی‌گردیم. اگر می‌خواهیم فاصله حذف شود، باید به هر فرد با هر مقداری ارز داده شود. در غیر این‌صورت فرد به سمت بازار آزاد می‌رود و مجدد اختلاف نرخ به وجود می‌آید که نتیجه همین رانت فعلی می‌شود. همچنین در بحث قیمت‌ها بازهم مجبور هستند نرخ‌های ترجیحی و مشابه تعیین کنند و این یعنی بازگشت به همین وضعیت فعلی. ارز باید تک نرخی شود، اما الان نه؛ در شرایط عادی، غیرتحریمی و در وضعیت ثبات قیمتی می‌توان تک نرخی کردن ارز را کلید زد.»
بغزیان در پاسخ به اینکه منافع چه گروه‌هایی به خطر می‌افتد که بانک مرکزی در برابر حذف ارز چند نرخی مقامت می‌کند؟ گفت: «عده‌ای به نرخ‌های دولتی دسترسی دارند و پاسخ هم نمی‌دهند که چه چیزی را وارد کرده و به چه قیمتی می‌فروشند. اینجاست که من می‌گویم نظارت باید وجود داشته باشد. یعنی باید مشخص شود که ارزی که می‌دهیم به چه تخصیص داده‌ایم، چه زمانی کالا وارد شده و به چه قیمتی آن را فروخته‌اند. اینکه عده‌ای مانع تک نرخی شدن ارز می‌شوند، شکی نیست و حتما منافعشان به خطر می‌افتد، اما وزیر اقتصاد اول باید بگوید ارز تک نرخی یعنی چه تا بفهمیم چگونه می‌توان فشار‌ها را کم کرد.»
