به گزارش اکو رسانه ، به نقل از سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، تصور زندگی در عصر حاضر، منهای دسترسی‌های برخط، محال به نظر می‌رسد. دنیای وب، با جزئی‌ترین ساحت‌های زندگی بشر درآمیخته شده است، و با کوتاه کردن فاصله ثبت تا برآوردن نیاز، علاوه بر تغییر سبک زندگی، بر ایجاد و توسعه شیوه‌های نوین کسب و کار نیز اثر گذشته است؛ ازجمله در بازار کتاب، با شکل‌گیری فروشگاه‌های برخط. مصداق این تاثیرگذاری، آمازون؛ مشهورترین بنگاه برخط فروش کتاب در دنیا است.
در ایران نیز سال ۱۳۸۲، نخستین فروشگاه اینترنتی فروش کتاب، اعلام موجودیت کرد. بعد از «شبکه کتاب» فروشگاه‌های برخط دیگری نیز به مرور ایجاد شدند. با توجه به مسائل کهنه توزیع و دسترسی به کتاب، شکل‌گیری فروشگاه‌های برخط کتاب در ایران حتی از سوی برخی ناشران، نویدبخش به نظر می‌رسید اما توسعه این امکان، خالی از اشکال نبوده و نیست.
گزارش یک بی‌خبری
جستجوی ساده در اینترنت، برای مترجم کتاب «چین شی جین پینگ» به آگاهی از چالش فروشگاه‌های برخط منتهی شد. مهسا جزینی، برحسب تصادف، از بارگذاری کتابش در یکی از فروشگاه‌های برخط کتاب، مطلع می‌شود؛ با برچسب موجودی ۲۵۶ نسخه!
درحالی که ناشر چند روز قبل، عددی از آمار فروش و موجودی کتاب را گزارش داده بود که اختلاف درخورتوجهی با عدد فروشگاه برخط داشت. فرض کنید اگر ناشر گفته بود، ۳۰۰ نسخه چاپ کرده و از این تعداد، ۱۵۰ نسخه فروش رفته است، اختلاف بین آمار فروش و موجودی، وجود یک اشکال را خبر می‌داد.
پیگیری‌های مترجم، از گرداننده فروشگاه برخط، البته در مقام یک کاربر، درباره صحت نسخه‌های موجود، درستی عدد را تایید می‌کند اما وقتی، خود را مترجم کتاب معرفی می‌کند، پاسخ‌ها، کمی متفاوت می‌شود. فروشنده تاکید می‌کند که علاقه ندارد، این قضیه چالشی شود بین او و ناشر!
تایید آمار موجودی کتاب در فروشگاه برخط و پاسخ عجیب فروشنده، گفت‌وگوی دیگری بین مترجم و ناشر را شکل می‌دهد. ناشر، با ادامه پیگیری مترجم، ارتباط با فروشنده را به‌کل منکر می‌شود؛ این پاسخ هم مترجم را قانع نمی‌کند و مرحله جدیدی از مکالمه با ارسال و دریافت پیامک شکل می‌گیرد و منجر به این پاسخ می‌شود که «بیا جریان حساب و کتاب نشر رو بررسی کن؛ اصلاً دفتر حسابداری رو ببین!» یک پیام عجیب، شاید برای پایان دادن به سماجت مترجم!
ازسوی دیگر فروشنده برخط هم پیام می‌دهد: «دفاتر موجودی کتاب‌ها رو بررسی کردم، از این کتاب، فقط ۳۵ نسخه داریم اما در کل اعداد موجودی کتاب‌ها رو بیشتر می‌زنیم برای ارتقا سئو سایت!»
ماجرای پیگیری‌ها و برملا شدن واقعیت، فردای همان روز به تماس دیگری، این بار از سوی ناشر به سمت مترجم می‌رسد: «بله؛ بیشتر چاپ کرده بودیم و سایت فروش که کتاب شما رو بارگذاری کرده، به جورایی انبار مشترک اون آقا و منه.» همین‌طور مدیر سایت فروش کتاب هم تماس گرفت و گفت: «دروغ گفتم.» و در نهایت تصمیم مترجم این شد که «حق امتیاز فروش کتاب‌ها رو از ناشر گرفتم.»
به اعتقاد خانم مترجم، آنچه ناشر درباره دلیل چاپ بیشتر کتاب گفت؛ «توجیه» است. «توجیه ناشر این بود، در قراردادهای جدید، بیشتر از تعداد توافق شده چاپ می‌کنیم… برای تبلیغ و هدیه، یا برای پدیدآور و برای معرفی، برای مراکز مختلف هم ارسال می‌کنیم. بنابراین تعداد نسخه‌ها بیشتر میشه.»
اگر دلیل ناشر را بپذیریم که در قراردادها، درج بند چاپ کتاب، بیش از توافق با پدیدآور امکان دارد، مسئله اینجا است که آیا قانون به ناشر و فروشنده برخط، برای درج یک عدد غیرواقعی برای کتاب، بدون اطلاع پدیدآور اجازه می‌دهد؟ اگر قانون چنین اجازه‌ای به ناشر و فروشنده برخط نمی‌دهد، چه راهکاری برای پیشگیری از چنین مسائلی وجود دارد تا حقوق معنوی نویسنده و مترجم حفظ شود؟ نکته دیگر، مسئله کهنه ضرورت آشنایی پدیدآور با مفاد قرارداد نوشته شده است؛ اینکه اگر بند جدید برای انتشار نسخه‌های بیشتر با هدف هدیه، تعریف می‌شود نویسندگان و مترجمان باید در جریان باشند. اما قانون درباره درج شمارگان غیرواقعی آن هم بدون اطلاع پدیدآور به ناشر و فروشندگان برخط چه می‌گوید؟
محمود آموزگار، کارشناس حقوق نشر، درباره این پرسش به خبرنگار ایبنا پاسخ می‌دهد: اقدام ناشر در همکاری با فروشگاه‌های برخط، محل ایراد نیست؛ چون ناشر کتاب را چاپ می‌کند به قصد فروش. البته اگر این فروشگاه برخط، جواز فعالیت نداشته باشد، می‌توانند مراجعه و درخواست پلمب کنند.
وی ادامه می‌دهد، علاوه براین ناشر، کتاب را به پخشی می‌دهد و مراکز توزیع ممکن است، مشتری‌های مختلفی داشته باشند؛ ازجمله کتابفروشی‌های برخط. منتها بحث تعداد] نسخه [موضوع دیگری است. اگر پدیدآور مستند، مستدل کند که چقدر چاپ شده و اینکه به او اعلام نشده است؛ براین اساس که فلان سایت فروش، میزان نسخه را اعلام موجودی می‌کند، می‌تواند حق ترجمه خود را براساس مفاد قرارداد، مطالبه کند؛ تاکید می‌شود، به استناد اینکه تعدادی کتاب چاپ شده و در جریان قرار نگرفته است.
آموزگار گفت: به‌عبارت دیگر طبق یک اصل کلی، یعنی بدون نیاز به اینکه در قرارداد درج شده باشد، می‌تواند از ناشر بخواهد براساس تعداد نسخه چاپ شده، حق ترجمه را پرداخت کند. در قرارداد گاهی ناشر هزار نسخه متعهد می‌شود. گاهی هم تعدادی برای تبلیغات و هدیه عنوان و در مجموع می‌شود هزار و ۱۰۰ نسخه که مشمول حق ترجمه نشود اما منوط به این است که در قرارداد قید شده باشد.
این کارشناس مسائل حقوق نشر افزود: قرارداد نشر، قانون بین دو طرف – ناشر و پدیدآور- است که چه تکالیفی از یکدیگر مطالبه کنند. اگر از آن تکالیف، تخطی کرده باشند، کاملاً قابل پیگیری است. اقدام فروشنده برخط در درج عدد غیرواقعی برای تعداد نسخ موجود به هر دلیل، ازجمله تقویت سئو، جلب نظر مشتری یا هر دلیل دیگر، خلاف است.
در نتیجه، اگر سایت فروش کتاب، از اتحادیه مجوز دارد و چنین استدلالی آورده، پدیدآور باید به اتحادیه شکایت کند؛ چراکه درج عدد غیر، برای موجودی کتاب، به تخلف جعل پهلو می‌زند.
آموزگار، علاوه براین بیان کرد: از نظر کیفری، اگر فروشنده برخط، متهم واقع شود اما اعلام کند، نیتی نداشته و صرفاً برای جلب مشتری به درج عدد غیرواقعی درباره موجودی کتاب اقدام کرده، اتهام کیفری از او ساقط می‌شود، اما از نظر حقوقی، ماجرا چیز دیگری است؛ تاکید می‌کنم، اگر مدرک مستندی پیدا کند که ناشر چه تعداد منتشر کرده و از پدیدآور پنهان کرده است.
مرجع صدو مجوز فروشگاه‌های برخط کتاب
آیا فروشگاه‌های آنلاین کتاب، علاوه بر اتحادیه کسب و کارهای اینترنتی مجوز فعالیت دریافت می‌کنند یا باید از اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران هم برای اخذ مجوز اقدام کنند؟
محمود آموزگار در پاسخ به این پرسش، به تلاش و رویکرد اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، درباره فروشگاه‌های برخط اشاره می‌کند که البته به نتیجه نرسید.
«اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، یک سابقه‌ای در اتاق اصناف تهران درباره طرح مسئله صدور مجوز فعالیت فروشگاه‌های برخط دارد. اتحادیه، درخواستی به اتاق اصناف ارسال کرد مبنی براینکه «فروش الکترونیکی کتاب» به یک رسته در اتحادیه تبدیل شود و برعملکرد فروشگاه‌های برخط، نظارت و اعمال مقررات لازم داشته باشد.
این درخواست در اجلاس اتاق اصناف، تصویب و در ادامه به کمیسیون نظارت که دولتی است، منتقل و اعضای رای به رد آن دادند و نظر داشتند، متقاضیان باید از اتحادیه کسب و کارهای اینترنتی مجوز دریاقت کنند. به نظر می‌رسد این رویکرد، غلط است.
این کارشناس حقوق نشر دلیل دیدگاه خود را مواجه فروشگاه‌های بزرگ برخط درباره کتاب، اعلام می‌کند و ادامه می‌دهد: رویکرد فعالان این فروشگاه‌ها، به مقوله «کتاب قاچاق» و «مصادیق کتابسازی» نشانه این رویکرد غلط است. فعالان فروشگاه‌های برخط، درباره اشکالاتی که به دنبال عرضه این کتاب‌ها مشخص می‌شود، می‌گویند: «نمی‌دانند این کتاب‌ها قاچاق یا کتابسازی است.»
آموزگار، راه حل رفع مسائل بازار کتاب، به‌دنبال فعالیت فروشگاه‌های برخط را پیگیری اتحادیه ناشران و کتابفروشان از اتاق اصناف می‌داند. اینکه سازمان توسعه تجارت را متقاعد کند، در هر حوزه‌ای که صدور جواز کسب و کار و نظارت و اعمال مقررات آن برعهده اتحادیه مربوطه است، نظارت بر فروش برخط آن هم حتماً با همان اتحادیه باشد؛ یا اگر جواز فعالیت از جای دیگری صادر می‌شود، نظارت بر عهده اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران باشد یا حداقل اتحادیه در جریان ماوقع قرار بگیرد.
این گزارش ادامه دارد…
فروشگاه‌های برخط کتاب، کانال‌های غیرقابل توقف برای دوستداران کتاب، به نظر می‌رسند که دو تصویر از بازار کتاب را ارائه می‌کنند؛ توسعه بازار و البته توسعه آسیب‌های نشر. قالب آسیب‌ها از دل همان مسئله قدیمی نشر ایران، یعنی نحوه عقد قراردادها و توجه به ناظر اصلی متولد شده‌اند.
قطعاً آسیب‌های دیگری از عملکرد فروشگاه‌های برخط، دامن کتاب و پدیدآورندگان را گرفته ازجمله تخفیف‌های نامتعارف و عرضه انواع مصادیق کتابسازی همچنین برگزاری نمایشگاه‌های بزرگ طولانی‌مدت سالانه با عرضه انواع کتاب‌های نامرغوب. به نظر می‌رسد، تعداد موافقان با نظارت یک مرجع مرتبط بر عملکرد خدمات‌دهی فروشگاه‌ها، بیش از مخالفان است اما امکان و ظرفیت اتحادیه مرتبط برای این کار نیز پیگیری می‌طلبد.
