به گزارش اکو رسانه ، به نقل از ایرنا، جنگل‌های حرا، اکوسیستمی بی‌نظیر و سرشار از زندگی و نقش‌های حیاتی خود در سطوح مختلف، با بیش از ۱۰ هزار و ۷۰۰ هکتار مساحت به مثابه یک گوهر ارزشمند، در جنوب ایران می‌درخشند و دارای ویژگی‌های منحصر بفردی هستند که جایگاهی مهم در تنوع زیستی سواحل کشور دارند.
جنگل های مانگرو کشور در ۹ منطقه در سواحل جنوب کشور حد فاصل سیستان و بلوچستان تا بوشهر گسترش یافته اند، در این بخش از کشور که جزو ناحیه رویشی سودان ـ دکانی قرار دارد جوامع حرا Avicennietum و چندل Rhizophoretum اجتماعات مانگرو را تشکیل می‌دهند.
درختان حرا با ریشه‌های متراکم خود، سدی طبیعی در برابر امواج خروشان ایجاد و از سواحل در برابر فرسایش و تخریب محافظت می‌کنند، این جنگل‌ها، میزبان گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی از جمله پرندگان مهاجر و بومی، آبزیان و غیره هستند و نقشی کلیدی در حفظ تعادل و پویایی محیط زیست منطقه دارند.
انبوه درختان و شاخ‌وبرگ‌های متراکم حرا، پناهگاه امنی برای پرندگان مهاجر و بومی در مسیر مهاجرت و آشیانه‌سازی است، تنوع گونه‌های پرندگان در این اکوسیستم، گویای اهمیت آن به‌عنوان یک زیستگاه حیاتی برای پرندگان است.
این جنگل‌ها، محل امن و مناسبی برای رشد و تکثیر آبزیان و نوزادگاهی طبیعی هستند که نقشی کلیدی در پشتیبانی صنعت شیلات منطقه ایفا می‌کنند و تنوع گونه‌های آبزی در این اکوسیستم، منبع درآمد و اشتغال برای جوامع محلی حاشیهٔ جنگل‌ها محسوب می‌شود.
زیبایی منحصربه‌فرد جنگل‌های حرا، فرصتی مغتنم برای توسعهٔ گردشگری پایدار در منطقه فراهم می‌کند، گشت‌وگذار در میان درختان حرا، تماشای پرندگان و تجربهٔ زندگی در این اکوسیستم خاص می‌تواند به جذب گردشگران و رونق اقتصادی منطقه کمک کند.
جنگل‌های حرا با جذب آلاینده‌ها و تصفیهٔ آب، به افزایش کیفیت آب دریا کمک می‌کنند، علاوه‌بر فواید محیط زیستی، استفاده از چوب درختان حرا در برخی از کشورها، تولید مواد دارویی و پرورش آبزیان در این اکوسیستم، به رشد و توسعهٔ جوامع محلی کمک می‌کند.
چالش‌ها و تصمیم‌های نجات بخش میراث طبیعی حرا
به گفته کارشناسان محیط زیست جنگل‌های حرا، در دهه‌های گذشته با چالش‌های فراوانی از جمله توسعه نامتوازن، آلودگی‌های محیطی و پیامدهای تغییرات اقلیمی روبرو شدند که بقای این میراث طبیعی را به خطر انداخته بود.
آنان، ورود آلاینده‌ها به خلیج فارس از کشورهای حوزه خلیج فارس بویژه ورود فاضلاب‌ها، تصرف عدوانی خوریات و ساحل سازی‌ها و تجاورز به خوریات را از دیگر تهدیدهای این اکوسیستم منحصر به فرد عنوان کردند.
حسین دلشب یک از این کارشناسان که خود زمانی سمت مدیرکلی حفاظت محیط زیست استان بوشهر را به عهده داشته است، گفت: درختان نبض زمین و جنگل‌های حرا دارای ویژگی‌های منحصر بفردی هستند که برای حفظ این اکوسیستم خلیج فارس برنامه‌های ویژه‌ای در زمینه کاهش ورود فاضلاب به خلیج فارس و ارتقا سیستم تصفیه خانه‌های شرکت‌های صنعتی تدوین شده‌است.
وی اضافه کرد: همچنین نسبت به تصرف عدوانی خوریات حساس زیادی وجود دارد، سازمان محیط زیست در این زمینه مقاومت زیادی کرده و اجازه نداده که به حریم دریا تجاوز شود.
دلشب با اشاره ابلاغیه رئیس جمهور وقت به استان‌های ساحلی و استانداران یادآورشد: “هر گونه تصرف در حریم دریا و خوریات ممنوع بوده و باید بطور قطع جلوگیری شود “.
همچنین در تیرماه سال ۱۴۰۳ نیز با حضور معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر در نشست هم اندیشی با معاون منطقه ویژه اقتصادی پارس و همکاران حوزه‌های مرتبط با محیط زیست منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس، در زمینه مصوبه کاهش آلاینده‌های منطقه، تصفیه خانه‌های فاضلاب صنعتی پالایشگاه ها و بررسی رسوب برداری و احیای تالاب بساتین برای حفاظت از زیستگاه‌های حرا و نحوه مدیریت پسماندهای شناورهای بزرگ مورد بررسی قرار گرفت.
مجتبی ذوالجودی؛ معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های وقت سازمان حفاظت محیط زیست در این نشست از اهمیت توسعه و نگهداری از جنگل‌های باارزش حرا در منطقه و لزوم تسریع در احداث تصفیه خانه متمرکز پالایشگاه‌ها گفت و از اقدامات و فعالیت‌های. سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس در انجام مطالعات کاربردی درحوزه محیط زیست، حمایت و حفاظت از این رویشگاه‌های مهم حرا و پیگیری موضوعات زیست محیطی تقدیر کرد.
عبدالرحمن مرادزاده؛ مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر نیز در این نشست بر لزوم پیگیری مصوبه کاهش آلودگی‌های منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس و اجرایی کردن تفاهم‌نامه‌های فی مابین دو دستگاه و لزوم احداث مرکز جامع پایش زیست محیطی عسلویه و همچنین بهره‌گیری و اجرایی شدن مطالعات انجام شده در زمینه لایروبی محدوده تالابی حرای پارک ملی نایبند برای حفاظت از این منطقه تاکید کرد.
مشارکت مردمی الگوی الهام بخش احیای مانگروها
بنا به اظهار کارشناس و رئیس اداره آموزش و مشارکت‌های مردمی اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر، جنگل‌های حرا در سواحل این استان که روزگاری در آستانه فراموشی بودند، امروز با دستان مردم و همت فعالان محیط زیست دوباره جان گرفته‌اند؛ تجربه‌ای که نشان می‌دهد مشارکت مردمی نه‌تنها می‌تواند حیات یک اکوسیستم منحصربه‌فرد را حفظ کند، بلکه الگویی الهام‌بخش برای حفاظت پایدار از محیط زیست سواحل کشور به شمار می‌آید.
حیدر فقیه یکی از نمونه‌های موفق در این زمینه را فعالیت‌های «انجمن درختکاران بوشهر» عنوان کرد که در چند سال اخیر در عمل به یکی از نیروهای مردمی اصلی برای گسترش فضای سبز و حفاظت از اکوسیستم‌های حساس استان تبدیل شده‌است، طوریکه اعضای این انجمن به‌صورت هفتگی گرد هم می‌آیند تا برای کاشت و آماده‌سازی نهال‌های حرا قدمی بردارند.
وی افزود: در این راستا مراکز تولید نهال حرا که با مشارکت فعالان و انجمن‌ها راه‌اندازی و به کانون‌هایی برای آموزش و توانمندسازی جوامع محلی تبدیل شد، طوریکه مردم محلی که پیش از این ارتباط چندانی با فعالیت‌های محیط زیستی نداشتند، امروز به‌عنوان متخصصان محلی در تولید، کاشت و نگهداری نهال‌های حرا فعالیت می‌کنند.
فقیه یادآورشد: این تحول، حس تعلق عمیقی نسبت به این جنگل‌ها در میان مردم ایجاد کرده است، فرآیند احیای جنگل‌های حرا در مناطق تالابی، خور سلطانی، خور لشکری، خور شکسته و سایر مناطق مستعد ساحلی استان بوشهر، نمونه بارزی از قدرت همکاری جمعی است.
این کارشناس یادآورشد : کاشت و توسعهٔ جنگل‌های حرا، هرچند در بخش کوچکی از سواحل بسیار وسیع خلیج فارس انجام می‌شود، می‌تواند نقش مؤثری در توسعهٔ فضای سبز مناسب اقلیم این منطقه ایفا کند که ضمن حفاظت از اکوسیستم بکر مناطق بین جزرومدی و ایجاد پناهگاه برای انواع پرندگان مهاجر و بومی، به استفاده از مزایای عمومی درختان و تثبیت کربن نیز کمک می‌کند.
رئیس اداره آموزش و مشارکت‌های مردمی اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر با بیان اینکه اهمیت مشارکت مردمی در این موفقیت را نمی‌توان نادیده گرفت، تأکید کرد: وقتی مردم در تمام مراحل از تصمیم‌گیری تا اجرا مشارکت دارند، احساس مالکیت و مسئولیت‌پذیری در آنان تقویت می‌شود، این احساس، قوی‌ترین ضامن برای حفاظت بلندمدت از این جنگل‌هاست.
وی ادامه داد: برنامه‌های آموزشی گسترده که برای گروه‌های مختلف سنی و شغلی طراحی‌شده، از کارگاه‌های عملی کاشت گرفته تا آموزش روش‌های کاشت، همگی برای ایجاد یک جنبش مردمی در راستای حفاظت از محیط زیست گام برداشته‌اند.
فقیه افزود: توسعه گردشگری طبیعت‌محور و برگزاری تورهای پرنده‌نگری، راهکار دیگری بوده که ضمن ایجاد شغل جایگزین برای جوامع محلی، آگاهی عمومی را نیز افزایش داده است، گردشگرانی که از نقاط مختلف کشور برای بازدید از این جنگل‌های احیاشده می‌آیند، سفیران محیط زیست می‌شوند و پیام اهمیت حفاظت از این اکوسیستم‌ها را به دیگران منتقل می‌کنند.
به گفته وی جنگل‌های حرای احیاشده امروز خدمات ارزشمندی به جامعه ارائه می‌دهند، از جذب کربن و کاهش آثار تغییرات اقلیمی گرفته تا حفاظت از خط ساحلی در برابر فرسایش و طوفان، این جنگل‌ها نقشی حیاتی در تأمین امنیت زیستی منطقه ایفا می‌کنند و ارزش اقتصادی این خدمات اکولوژیکی، انگیزه‌ای قوی برای ادامه و گسترش برنامه‌های حفاظتی با محوریت مشارکت مردمی فراهم آورده است.
فقیه یادآورشد: برای تبدیل این تجربه موفق به الگویی فراگیر، ضروری است شبکه‌ای قوی از انجمن‌های محیط زیستی در سطح کشور شکل گیرد، مراکز آموزشی تخصصی تأسیس و تبادل تجربیات میان مناطق مختلف تسهیل شودد.
طرح یک میلیارد درخت و توسعه ۲۰ هکتاری جنگل‌های حرا در بوشهر
علاوه براین با هدف تحقق سیاست‌های سازمان حفاظت محیط زیست مبنی بر مشارکت در طرح کاشت یک میلیارد نهال توسعه و احیای جنگل‌های حرا در سواحل کشور، اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر با همکاری انجمن سیاره ی زیبا، دبیرخانه کانون های خدمت رضوی و کانون خدمت رضوی ضامن آهو، فعالان محیط زیست، محیط بانان، کارشناسان محیط زیست و حمایت شرکت پتروشیمی پردیس به عنوان حامی جنگل‌های حرا در این استان، اقدام به کاشت و توسعه جنگل‌های حرا در سواحل این استان کرد.
در اجرای این طرح که به مدت ۱۵ هفته پیاپی اجرا شد، ۶۰ هزار نهال حرا در مساحتی بیش از ۲۰ هکتار از سواحل استان بوشهر کشت شد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر ضمن تشریح اهمیت این طرح، به برخی از دستاوردهای آن اشاره کرد و گفت: این اقدام ارزشمند، گامی بزرگ در جهت برنامه کاشت یک میلیارد نهال و مهمتر از آن حفظ و احیای این اکوسیستم منحصر به فرد و به شمار می‌رود، زیرا جنگل‌های حرا نقش حیاتی و مهم در حفظ محیط زیست ایفا می‌کنند.
عبدالرحمان مراد زاده افزود: این جنگل‌ها نه تنها زیستگاه بسیاری از گونه‌های مهم حیات وحش هستند، بلکه در جلوگیری از فرسایش ساحل، مقابله با تغییرات اقلیمی، تصفیه آب و هوا و ایجاد فرصت‌های شغلی نیز نقش بسزایی دارند.
وی اظهارکرد: ۴۶۰ هکتار از اراضی این استان تحت پوشش درختان حرا ( مانگرو ) است که ۴۳۰ هکتار آن مربوط به جنگل‌های پارک ملی نایبند و نخیلو است و ۳۰ هکتار دیگر توسط مردم و سمن‌ها در شهرستان‌های دیلم، کنگان، بوشهر و گناوه با هدف حفظ اکوسیستم تحت پوشش گیاهان مانگرو قرار گرفته است.
حرا، اکوسیستم منحصر به فرد در حفط تعادل زیست بومی سواحل
مرادزاده ادامه داد: اکوسیستم حرا به عنوان یکی از منحصربه فردترین زیستگاه‌های طبیعی استان بوشهر، نقش‌های متعددی در حفظ محیط زیست ایفا می‌کند که هر کدام از این نقش‌ها حیاتی و غیرقابل جایگزین است.
وی با اشاره به اینکه درختان حرا نقش مؤثری در تصفیه آب‌های ساحلی و کاهش آلودگی‌ها دارند افزود: این جنگل‌های ساحلی به عنوان سپر طبیعی در برابر امواج و طوفان‌ها عمل کرده و از فرسایش سواحل جلوگیری می‌کنند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر تصریح کرد: حرا به عنوان زیستگاه امن برای انواع پرندگان مهاجر، ماهیان و سایر آبزیان شناخته می‌شود و این درختان در دوران تولید مثل و پرورش بچه ماهیان نقش کلیدی دارند و بسیاری از گونه‌های دریایی بخش مهمی از چرخه زندگی خود را در این مناطق سپری می‌کنند.
وی با اشاره به جنبه‌های اقتصادی این اکوسیستم گفت: جنگل‌های حرا پتانسیل بالایی برای توسعه اکوتوریسم دارند و می‌توانند منبع درآمد پایدار برای جوامع محلی باشند زیرا این ظرفیت علاوه بر حفظ محیط زیست، زمینه اشتغال‌زایی پایدار را نیز فراهم می‌کند.
مراد زاده تصریح کرد: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های اکوسیستم حرا، نقش آن در مقابله با تغییرات اقلیمی است طوریکه این درختان با جذب کربن، به کاهش گازهای گلخانه‌ای کمک شایانی می‌کنند.
وی یادآورشد: حفاظت و توسعه اکوسیستم حرا نه تنها یک ضرورت زیست‌محیطی، بلکه یک سرمایه‌گذاری در آینده پایدار استان بوشهر محسوب می‌شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر گفت: در نهالستان ایجاد شده با همکاری اداره کل منابع طبیعی این استان و انجمن سیاره زیبا به صورت داوطلبانه و در راستای توسعه جنگل‌های حرا اقدام به تولید بیش از ۱۰ هزار نهال در این نهالستان کرده است که با فراهم شدن شرایط در عرصه‌های مناسب و مورد تایید کاشته خواهند شد.
مرادزاده بیان کرد با توجه به اهمیت حفاظت از جنگل‌های حرا و نقش آنها در حفظ تعادل زیست‌بومی سواحل، کاشت نهال‌های حرا در سال جاری با قوت بیشتری پیگیری خواهد شد و اداره کل حفاظت محیط زیست استان از تشکل های فعال در این زمینه حمایت مستمر خواهد داشت.
برنامه محیط زیست، حفاظت، احیا و توسعه جنگل‌های حرا
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر از برنامه ریزی برای استفاده از ظرفیت مسئولیت‌های اجتماعی صنایع نفتی و گازی در این استان بویژه پتروشیمی‌ها به منظور مشارکت در کاشت درختان حرا و توسعه این جنگل‌ها تاکید کرد و ادامه داد: این اقدام صنایع در راستای معنویات مقام معظم رهبری و دستور رییس جمهور در زمینه طرح کاشت یک میلیارد درخت و مشارکت صنایع استان در اجرای بخشی از این طرح صورت خواهد پذیرفت.
مرادزاده اضافه کرد: با توجه به ارزشهای اکولوژیک این اکوسیستم های ارزشمند ساحلی و نیز تعهد کشور جمهوری اسلامی ایران در معاهده پاریس در مورد کاهش گازهای گلخانه‌ای و همگام با سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای عمان سیاست سازمان حفاظت محیط زیست بر حفاظت ، احیا و توسعه جنگل‌های حرا در مناطق ساحلی مستعد یا زیستگاه های تخریب شده یا آسیب دیده با هدایت و راهبری این سازمان است.
مدیر انجمن سیاره زیبا نیز با اشاره به مشارکت فعال مردم در این طرح، گفت: “این مشارکت نشان‌دهنده تعهد و دغدغه‌مندی مردم نسبت به حفظ محیط زیست و آینده استان بوشهر است.
رشاد بالف افزود: انجمن سیاره زیبا به عنوان یک سازمان مردم‌نهاد، همواره در تلاش است تا با جلب مشارکت عمومی، در حفظ و احیای محیط زیست گام بردارد و امیدواریم این طرح الگویی برای سایر استان‌های ساحلی کشور باشد و شاهد تداوم و گسترش چنین طرح‌هایی در سراسر کشور باشیم.
جنگل‌های حرا از فراموشی تا حیات دوباره
در مورد جنگل‌های حرا در استان بوشهر، داستان متفاوتی رقم خورده است؛ داستانی که از دل همکاری و همدلی مردم با طبیعت شکل گرفته و امروز به الگویی امیدبخش برای سایر مناطق کشور تبدیل‌شده است، طوریکه از اواخر دهه هشتاد شمسی، فعالان و انجمن‌های محیط زیستی استان بوشهر با درک عمیق از اهمیت نقش مردم در حفاظت پایدار، رویکردی نوین را در پیش گرفتند که بر پایه باور راسخی استوار بود که حفاظت واقعی از محیط زیست زمانی محقق می‌شود که مردم خود را بخشی جدایی‌ناپذیر از این فرآیند بدانند، به همین دلیل، برنامه‌ای جامع طراحی شد که در آن، ساکنان ساحلی از نقش تماشاگر صرف به بازیگران اصلی صحنه حفاظت تبدیل شدند.
کاشت و توسعه جنگل‌های حرا در سواحل استان بوشهر، اقدامی ارزشمند و قابل تقدیر است که نشان‌دهنده تعهد و دغدغه‌مندی مسئولان و فعالان محیط زیست نسبت به حفظ محیط زیست و آینده استان بوشهر است که امیدواریم شاهد تداوم و گسترش چنین طرح‌هایی در سراسر کشور باشیم، علاوه بر فواید زیست محیطی، کاشت جنگل‌های حرا مزایای اقتصادی و اجتماعی نیز به همراه خواهد داشت. که ایجاد اشتغال برای افراد محلی، رونق صنعت گردشگری و ترویج فرهنگ درختکاری از جمله این مزایا هستند.
هزاران نهال که با دستان پرمهر مردم محلی کاشته شده، اکنون به درختانی تنومند تبدیل شده‌اند که زیستگاه امنی برای انواع پرندگان مهاجر و بومی فراهم آورده‌اند و حضور کثیر گونه‌هایی مانند انواع کاکایی‌ها، حواصیل خاکستری، پرستوی دریایی و پلیکان در این مناطق، نشانه‌ای از افزایش حیات در این اکوسیستم‌هاست.
برگزاری همایش‌ها و کارگاه‌های منطقه‌ای، تدوین دستورالعمل‌های استاندارد و ایجاد سازوکارهای حمایتی برای جوامع محلی، گام‌های بعدی در این مسیر خواهد بود زیرا تجربه بوشهر ثابت کرده است که مشارکت مردمی، رمز موفقیت حل بسیاری از چالش‌های زیست‌محیطی است و این درس ارزشمند باید به گوش جهانیان برسد.
در سالهای اخیر به کمک سازمان‌های مردم نهاد و دوستداران طبیعت در زمینه توسعه جنگل‌های حرا و نهال کاری فعالیت‌های خوبی در استان بوشهر انجام و ۹۰ درصد از این جنگل‌ها تحت حفاظت محیط زیست قرار گرفته و جزو مناطق چهارگانه از جمله پارک ملی دریایی نایبند، خور بساتین، منطقه مند و دیر نخیلو است.
با توجه به اهمیت این اکوسیستم غنی و منحصربه‌فرد، توسعه، احیا و کاشت حرا در پهنه‌های مساعد ساحلی بویژه در مجاورت مناطق شهری، ضرورتی انکارناپذیر است، در همین ارتباط سازمان‌های مردم‌نهاد و ارگان‌های متولی در سواحل خلیج فارس با کاشت نهال حرا در مناطق آسیب‌دیده و توسعهٔ برنامه‌های احیا، نقشی ارزشمند در حفظ و احیای این اکوسیستم بی‌نظیر ایفا می‌کنند.
از سال گذشته تا کنون بیش از ۳۰۰ هزار نهال حرا توسط علاقه مندان به محیط زیست و سازمان های مردم نهاد و صنایع در بوشهر کاشته شده است .
تداوم فعالیت‌های حفاظتی از جنگل‌های حرا، آینده‌ای پایدار برای این اکوسیستم‌های ارزشمند رقم خواهد زد و نفع آن به نسل‌های حال و آینده خواهد رسید در راستا حمایت از این اقدامات، مسئولیتی همگانی است تا شاهد تداوم حیات و پویایی این گنجینهٔ بی‌نظیر در پهنهٔ خلیج فارس و دریای عمان باشیم.
