به گزارش اکو رسانه ، به نقل از سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) می‌دانیم کتابخانه‌های مدارس از مهم‌ترین نهادهای آموزشی در جهان هستند و نقش کلیدی در توسعه سواد، مهارت‌های پژوهشی و موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان دارند. با این حال، در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، این مراکز با مشکلات جدی مواجه‌اند که توانایی دانش‌آموزان را برای بهره‌مندی کامل از آموزش محدود می‌کند.
کتابخانه‌های مدارس نه‌تنها فضایی برای مطالعه و تحقیق هستند؛ بلکه به پرورش سواد، خودآموزی و یادگیری مادام‌العمر کمک می‌کنند. آن‌ها به دانش‌آموزان فرصت می‌دهند تا مهارت‌های تصمیم‌گیری و حل مسئله را توسعه دهند و آگاهی خود را نسبت به محیط پیرامونی خود افزایش دهند. به نظر می‌رسد، در نبود کتابخانه‌های مؤثر، دانش‌آموزان به منابع محدود دسترسی دارند و مهارت‌های پژوهشی و سواد آن‌ها کاهش می‌یابد.
وضعیت کتابخانه‌های مدارس در ایران
علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش پاییزسال ۱۴۰۳ از نیاز دانش‌آموزان ایرانی به ۱۰۰ هزار کتابخانه به‌روز در ۶۵۰ هزار کلاس درس خبر داد. وی همچنین تاکید کرد که برای کتابخوان شدن دانش‌اموزان، نیازمند نقشه راه هستیم تا به مسیر افزایش مهارت کتابخوانی تبدیل شود. کارهای خوبی انجام شده، اما جای کار زیاد است.
کاظمی، یکی از مهم‌ترین اقدامات را توسعه و تجهیز کتابخانه‌های کلاسی در مدارس دانست و گفت اینکه چگونه اقدام کنیم، مهم است. به همین راحتی نمی توان کتابخانه ۱۱۷ هزار مدرسه را تجهیز کرد اما می‌توان هدفمند این کار را انجام داد. باید مهارت‌های مطالعه در بین دانش‌آموزان تقویت شود.
تلاش‌ها و برنامه‌ریزی نظام آموزش و پرورش برای توسعه فرهنگ کتابخوانی با محوریت رویدادهای کتاب‌محور و هدف‌گذاری تامین و تجهیز کتابخانه‌های مدارس، درخورتوجه است اما گام‌های کوتاهی برای ایجاد یک فضای مطلوب به نظر می‌رسد. یکی از موانع، نبود پست کتابدار در کتابخانه‌های مدارس است.
وزارت آموزش و پرورش سال ۱۳۹۰ با مصوبه داخلی به حذف پُست کتابدار از سیستم نیروی انسانی خود اقدام و اعلام کرد: «با عنایت به حذف پُست کتابدار از دستورالعمل ساماندهی نیروی انسانی در سال تحصیلی ۹۰-۸۹؛ نیروهای دارای پُست کتابداری پس از تبدیل وضعیت، صرفاً در بخش پرورشی به‌کار گرفته خواهند شد.»
بی‌تردید این اقدام آثار سوء فراوانی به همراه داشت؛ چراکه زمینه‌ساز بسته شدن کتابخانه‌های مدارس، بی‌توجهی به تامین کتاب‌های روز و ایجاد فاصله بین دانش‌آموزان و کتابخانه‌های مدارس شد.
وزیر آموزش و پرورش، سال ۱۴۰۴ در حاشیه جلسه هیئت دولت به خبرنگار (ایبنا) درباره احتمال احیای پُست کتابدار در ساختار آموزش و پرورش گفته بود؛ براساس برنامه هفتم توسعه، مقرر شده وضعیت پُست‌های سازمانی به‌طور کلی بازبینی شود؛ به‌عبارت دیگر نمی‌توان تک‌تک پُست‌های سازمانی را بررسی کرد. آموزش و پرورش باید ساختار سازمانی آموزش و پرورش را بازبینی کند؛ بنابراین اگر نیاز باشد، پُست کتابدار در فرآیند این بازبینی حتماً دیده خواهد شد.
چالش‌های عمده دربرابر توسعه کتابخانه‌های مدارس
یکی از بزرگترین مشکلات، نبود سیاست‌های ملی و مدون برای کتابخانه‌های مدارس است. در بسیاری از کشورها، دولت‌ها برنامه مشخصی برای ایجاد، توسعه و مدیریت این کتابخانه‌ها ارائه نمی‌کند و مدارس مجبورند خودشان با منابع محدود اقدام کنند. این مسئله در کشورها موجب شده بسیاری از مدارس یا فاقد کتابخانه باشند یا کتابخانه‌هایی با امکانات ناکافی و منابع قدیمی داشته باشند.
کمبود نیروی انسانی حرفه‌ای نیز چالشی مهم است. در بسیاری از مدارس، کتابخانه‌ها ازسوی معلمان مدیریت می‌شوند که همزمان مسئول تدریس نیز هستند. این امر موجب می‌شود خدمات کتابخانه‌ای محدود باشد و دانش‌آموزان نتوانند به منابع آموزشی به‌طور کامل دسترسی داشته باشند. در برخی مدارس دولتی، ساختمان کتابخانه کوچک است، کتاب‌ها قدیمی و ناکافی هستند و دسترسی به رایانه و اینترنت وجود ندارد.
بودجه ناکافی نیز مانع جدی توسعه کتابخانه‌ها است. نبود بودجه کافی موجب می‌شود منابع آموزشی، تجهیزات و کارکنان حرفه‌ای به اندازه لازم فراهم نشوند که تأثیر مستقیمی بر کیفیت آموزش دارد.
زیرساخت‌های فناوری اطلاعات ضعیف، مشکل دیگری است که دسترسی دانش‌آموزان به اطلاعات به‌روز و منابع دیجیتال را محدود می‌کند. کمبود رایانه‌ها، اینترنت و منابع دیجیتال موجب عقب‌ماندگی در آموزش مدرن می‌شود.
کمبود آگاهی و بازاریابی کتابخانه‌ها نیز موجب می‌شود اهمیت آن‌ها در فرآیند آموزش درک نشود. بسیاری از مدیران و والدین نقش کتابخانه را نادیده می‌گیرند، و حتی در مدارس دارای کتابخانه، میزان استفاده دانش‌آموزان محدود است و نقش کتابخانه در توسعه سواد کاهش می‌یابد.
راهکارچیست؟
برای ارتقای عملکرد کتابخانه‌ها، راهکارهای متعددی وجود دارد؛
ایجاد واحد روابط عمومی و اطلاع‌رسانی: کتابخانه‌ها باید بخشی برای اطلاع‌رسانی و جذب بودجه داشته باشند تا اهمیت کتابخانه به دانش‌آموزان، معلمان و والدین منتقل شود و منابع مالی بیشتری جذب گردد.
ایجاد صندوق کتابخانه‌ای مستقل: همکاری مدارس با انجمن والدین و مدیریت می‌تواند منابع مالی مستقل برای خرید کتاب و تجهیزات فراهم کند و وابستگی به بودجه دولت را کاهش دهد.
اختصاص زمان مشخص برای حضور دانش‌آموزان در کتابخانه: برنامه‌ریزی ساعات مشخص حضور دانش‌آموزان در کتابخانه موجب آشنایی آن‌ها با منابع و ارتقای مهارت‌های پژوهشی می‌شود.
توسعه مناطق روستایی و جذب کتابداران حرفه‌ای: ایجاد کتابخانه‌ها در مناطق دورافتاده و ارائه مشوق برای کتابداران آموزش‌دیده، کیفیت خدمات را افزایش می‌دهد.
همکاری بین کتابخانه مدارس و کتابخانه‌های عمومی: اشتراک منابع و تجربیات، بهره‌وری کتابخانه‌ها را افزایش می‌دهد و امکان استفاده گسترده‌تر دانش‌آموزان از منابع آموزشی را فراهم می‌کند.
استفاده از فناوری و منابع دیجیتال: ایجاد زیرساخت‌های ICT، اتصال اینترنت پرسرعت و دسترسی به منابع دیجیتال، آموزش را مدرن و متنوع می‌کند.
فعال‌تر شدن انجمن‌های کتابخانه مدارس: انجمن‌ها می‌توانند استانداردها را تعیین و نظارت بر رعایت آن‌ها داشته باشند و منابع مالی برای ارتقای کتابخانه‌ها جذب کنند. هر منطقه می‌تواند انجمن ویژه خود را داشته باشد.
دیدگاه ایفلا درباره کتابخانه‌های مدارس
رویکرد سال ۲۰۲۵ IFLA به کتابخانه‌های مدارس بر اهمیت آن‌ها به‌عنوان مراکز یادگیری فراگیر و مشارکتی تأکید دارد. طبق این رویکرد، کتابخانه‌های مدارس به‌عنوان فضاهای آموزشی با منابع دیجیتال و فیزیکی، نقش کلیدی در توسعه سواد اطلاعاتی، تفکر انتقادی، خلاقیت و شهروندی جهانی ایفا می‌کنند. این رویکرد بر دسترسی برابر به منابع آموزشی برای تمامی دانش‌آموزان، بدون توجه به سن، جنسیت، مذهب، ناتوانی یا وضعیت اجتماعی – اقتصادی تأکید دارد. همچنین، IFLA بر لزوم حمایت قانونی و مالی از کتابخانه‌های مدارس ازسوی مقامات محلی و ملی، و همکاری آن‌ها با کتابخانه‌های عمومی و دانشگاهی برای ارتقای کیفیت آموزش تأکید دارد.
از آنچه هست تا آنچه باید باشد
